محله باقالی‌زار تهران کجا بود؟ | وقتی خانم‌باشی حقابه اهالی ازگل را احیا کرد

همشهری آنلاین- صفورا صادقی: محله ازگل در منطقه یک شهردای تهران، از شمال به شهرک شهید محلاتی، از جنوب به لویزان، از غرب به اقدسیه و اراج و از شرق به بلوار نیروی زمینی محدود می‌شود. گفته می‌شود نام این محله از میوه ازگیل گرفته شده است که به مرور و با مخفف به ازگل تغییر کرد، اما نظرات دیگری هم درمورد نام «ازگل» وجود دارد.

قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

عده ای از محلی‌ها می‌گویند که «ازگل» محل آوازخوانی بلبل‌هایی بوده که سرزمین‌های کشاورزی آواز می‌خواندند و «ازگل» بر وزن «بلبل» یکی از دلایل نام گذاشتن این محله بوده است. برخی دیگر می‌گویند در قدیم رودخانه پرآبی از این محله عبور می‌کرد به نام «اوزون گل» که روستاییان نام روستا را از این رود گرفتند. در جای دیگر گفته‌ شده است «ازگل» به معنای زیبایی خاص است و به این دلیل که روستا در محل زیبا و خوش آب و هوایی واقع شده است با وجود رودخانه و نمای کوه‌های البرز و باغات و کشتزارهای زیبا، چشم‌اندازی زیبا داشته که باعث نامگذاری «ازگل» در این منطقه شده است. در هر صورت و با دانستن هر کدام از این روایات نام این محله باز هم داستان دارد چنانکه برخی ریش‌سفیدان محله می‌گویند زمانی به دلیل کاشت زیاد باقالی منطقه «ازگل» به «باقالی‌زار» مشهور بوده است.

یکی از همسران ناصرالدین شاه در ازگل

منطقه ازگل به دلیل واقع شدن در شمال شهر و داشتن باغات و کشتزارهای زیاد در قدیم، مورد توجه ناصرالدین شاه قاجار برای گذراندن فراغت در این روستا بود. نصرالله حدادی، تهران شناس نقل می‌کند: «منطقه ازگل برای تهرانی‌ها محله‌ای سر راه مازندران بود و ناصرالدین شاه هم در مسیر رسیدن به مازندران بارها از آبادی ازگل عبور می‌کرد. در یکی از همین سفرها بود که شاه قاجار «خانم‌باشی» دختر «باغبان‌باشی تجریش» مالک ازگل را دید و کار به ازدواج کشید.

خانم‌باشی که او را به اختصار «باشی» هم صدا می‌کردند، حسابی در دل ناصرالدین شاه جا باز کرده بود. تا جایی که نقل است وقتی اهالی روستای ازگل از کامران‌میرزا نزد ناصرالدین شاه شکایت بردند، نفوذ خانم‌باشی موجب شد که شاه قاجار جانب اهالی را بگیرد و به دادشان برسد. چنان‌ که اعتمادالسلطنه آورده است: «بندگان همایون سوار شدند و به تنگه دارآباد رفتند... زود مراجعت فرمودند. از قراری که شنیدم رعایای قریه ازگل از دست والده نایب‌السلطنه عارض شده‌ بودند که آبی از کوه می‌آید که ازگلی‌ها حقابه دارند. والده نایب‌السلطنه به بهانه غرس اشجار دو ظرف مجرای این آب، درصدد تصرف این آب و نهر بوده‌ است. ازگلی‌ها به واسطه دختر باغبان‌باشی که از صیغه‌های خیلی محبوبه پادشاه است، عارض شده‌ بودند و حکم شد بیشتر از سی‌هزار درخت مادر نایب‌السلطنه را کنده دور انداختند.»

گفته می‌شود خانم باشی بعد از اینکه به سوگلی دربار ناصرالدین شاه نزدیک می‌شود، شاه ناصری تصمیم می‌گیرد چهاردانگ این منطقه را به نام خانم‌باشی کند و این موضوع موقعیت او را در دربار ثبات می بخشد. بعد از مرگ ناصرالدین شاه، خانم باشی برای زمین هایش در این منطقه نقشه کشید و تصمیم گرفت این اراضی را گسترش دهد او با همکاری بخش‌های نظامی توانست ماهیت این محله را تغییر دهد و به یک بخش مسکونی- نظامی تبدیل کند.

از این ماجرا به بعد بود که محله ازگل به یکی از محله‌های نظامی‌نشین تهران تبدیل شد که تا به امروز نیز ماهیت اصلی آن حفظ شده است. در حال حاضر بسیاری از خانواده‌ها و افرادی که در ارگان‌های نظامی فعالیت می‌کنند، در این محل ساکن هستند و همین مسئله باعث شده بافت کلی این محله نظامی باشد.

محله ازگل به دلیل اینکه سر راه سه اتوبان قرار گرفته است دسترسی به آن تسهیل شده است. این محله از شمال به بزرگراه ارتش، از جنوب به اتوبان شهید بابایی و از غرب به اتوبان امام علی (ع) دسترسی دارد.